سرپیچی ایده اصلی است، سفر به انتهای تخطی! - اسپند دود کن

به گزارش اسپند دود کن، خبرنگاران کامران برادران: سرپیچی مفهومی است که بارها درباره اش نوشته و به آن پرداخته اند. در هر شرایط، ایستادن در برابر چارچوب ها و فراتر رفتن از آن مطرح شده و بسیاری از نظریه پردازان در آثارشان ایده مقاومت و ایستادگی در برابر سازوکارهای موجود را آنالیز نموده اند.

در دنیای امروز، سرپیچی بدل به یکی از ایده های اصلی شده است، از مخالفت از شیوه های مسلط هنری گرفته تا مقابله با کلیشه ها و ساختارهای نژادی و فکری غالب. با این همه، در میانه این تغییرها و به هوا رفتن تمامی ساختارهای سخت و راسخ، چه بسا بتوان این گونه نتیجه گرفت که مفهوم سرپچی نیز مدام رنگ عوض نموده و دستخوش دگرگونی می گردد. در حقیقت، معین حوزه و سرحدات سرپیچی هر لحظه دشوارتر می گردد.

ایده کتاب سرپیچی، نوشته کریس جنکز نیز بر همین قرار است: آنالیز ایده ها و ریشه های مفهوم فراروی. وی در این کتاب با آنالیز ریشه های تاریخی و نظریه پردازان این حوزه و همچنین برهه های مهم در این زمینه کوشش می نماید ساختار و تصویری کلی از این ایده ارائه دهد.

کتاب مذکور در چارچوب مجموعه ایده های کلیدی نشر راتلج منتشر شده است و نتیجتا خوانندگان آن کسانی هستند که آشنایی چندانی با این ایده نداشته و می خواهند درکی کلی از آن داشته باشند. همان گونه که پیشتر اشاره شد، این اثر کار خود را با تبارشناسی این ایده شروع می نماید و از این رهگذر مفاهیم نظریه پردازانی چون تالکوت پارسونز، امیل دورکیم، مری داگلاس و رالف ترنر را آنالیز می نماید. در این بخش خواننده ایده ای کلی از مفاهیم مطرح شده در آثار نظریه پردازان این حوزه را دریافت می نماید که در شروع جنبش پساساختارگرایی راه به فضای فکری باز کردند.

در بخش اول کتاب، نویسنده در معرفی پروژه خود چنین می نویسد: این اثر زمینه ای میان رشته ای، هرچند از سوی یک جامعه شناس، و رویکردی (ضد)سنتی درباره مفهوم سرکشی ارائه می دهد. این امر شامل تاریخ ایده ها، خلاصه ای از مهم ترین آرای نظریه پردازان و بحثی در زمینه برهه های مهم و موضوعات اساسی این شاخه های گوناگون پیش می کشد. (ص 8)

در این صفحات، نویسنده به سراغ این ایده می رود که بر مبنای نظری، عمل برآمده از سرپیچی اساسا چه ماهیتی دارد. در این زمینه ایده های نظریه پردازانی چون باختین و نویسندگانی چون رابله و همچنین بودریار به بحث و آنالیز گذاشته می گردد.

آنالیز ایده سرپیچی نهفته در آثار نویسندگانی چون آرتور رمبو، بودلر و آلفرد ژاری و همچنین آنتونن آرتو و ایده تئاتر قساوت از دیگر بخش های جالب توجه در این کتاب است. همچنین گی دوبور و کتاب جامعه نمایش او نیز از چشم نویسنده پنهان نمانده و بخشی مهم از کتاب را به خود اختصاص می دهد.

نویسنده در نیمه پایانی کتاب می نویسد: مبحثی غالب در سنت آوانگارد فرانسوی، از بودلر گرفته تا دادا و سورئالیسم، با ایده سرپیچی درآمیخته است. این مضمون به جنبه های پیش بینی نشده، غریب، جادویی، دیوانه وار و تهدید آمیز مدرنیته می پردازد. این به خودی خود نوعی شناخت سرپیچی است که در برابر نظم تحمیلی مدرنیته مقاومت نموده و آن را به چالش می کشد. این امر زیبایی و خلاقیت را در آشوب و مجاورت می یابد. (ص 146)

فصل دوم کتاب نیز به آنالیز مفهوم مرز در اندیشه اجتماعی می پردازد. نویسنده در این فصل چنین استدلال می نماید که ایده سرپیچی برآمده از تصور آن چیزی است که می توان از آن گذر کرد و آن را پشت سر گذاشت. وی این چنین استدلال می نماید که موضوع مهم در مقوله سرپیچی، شکل گیری یک مرکز است، مرکزی که ساختار اجتماعی را قوام داده و با مرزهای خود تعیین و برجسته می گردد.

در این بخش آمده است: دنیا اجتماعی متشکل از نوعی سرکوب ارگانیک است و خود آشکارا به وسیله این فرآیند محدودسازی پا به عرصه ظهور می گذارد. بنابراین پیوند اجتماعی در سرکوب ریشه دارد و سرپیچی به عنوان مسئله ای برآمده از اخلاق، تمدن، اجتماع گرایی و اروتیسم شکل می گیرد. (ص 47) نویسنده در این بخش استدلال می نماید که اساسا فرآیند تمدن سازی در خدمت تعریف و تفسیر مفهوم سرپیچی عمل نموده و خود متضاد خویش را برمی سازد، نوعی امکان سرپیچی به مثابه موضوعی مرتبط با سبک زندگی یا طبقه بندی اجتماعی. (همان)

فصل مازاد، همان گونه که از عنوانش پیداست به سراغ مفهومی رفته که در تضاد کامل با ایده امر کلی و همسان ساز قرار گرفته است و طبعا ژرژ باتای فرانسوی یکی از نام هایی است که نویسنده بارها به سراغش می رود. نویسنده البته استدلال می نماید که گرچه بخشی مهم از ایده های کتابش برآمده از آرای این فیلسوف نامدار است، اما نمی توان ایده مازاد و سرکشی را مفهومی مختص اندیشه باتای دانست و کار وی ارتباطی تنگاتنگ با نویسندگانی چون مارکی دوساد و فلاسفه ای چون میشل فوکو و آنالیز ایده آدم های بدنام این فیلسوف دارد.

این کتاب 205 صفحه ای را انتشارات راتلج در سال 2003 منتشر نموده است.