متأسفانه تاریخ موسیقی ما عموماً فاقد آهنگساز بوده است - اسپند دود کن

به گزارش اسپند دود کن، زنده یاد پروفسور هرمز فرهت، آهنگساز و اتنوموزیکولوژِ ایرانی، بیست وپنجمین روز مردادماه در 93سالگی درگذشت. در جوانی در ایران ویولن آموخت و پس از آن به آمریکا رفت و متمرکز بر موسیقی بین المللی کلاسیک، تا مقاطع لیسانس و فوق لیسانس تحصیل کرد. در دوره دکتری بود که با رشتۀ آن زمان (حوالی 1955) تازه تأسیسِ اتنوموزیکولوژی آشنا و چندی بعد علاقمندِ انجام تحقیقاتی درباره موسیقی ایران شد. وی با یک بورس تحقیقاتی از سوی بنیاد فورد به ایران بازگشت و کارش را شروع کرد. او دو سال در ایران ماند (1957تا 1959) و در این مدت ضمن بررسی و مطالعۀ کتب قدیم و تازه موسیقی و مصاحبت با بزرگان موسیقی آن زمان، یادگیری سنتور را نزد مرحوم حسین صبا و سه تار را نزد نصراله زرین پنجه دنبال کرد. به گفتۀ خودش در این دو سال بیش از 100 ساعت از اجراهای نوازندگان شهیر (و البته شهریِ) آن زمان را ضبط و ثبت می کند.

وی در 1959 به امریکا بازمی شود و پس از شش سال، تدوین سرانجام نامه دکتری اش را به سرانجام می رساند. نتایج تحقیقاتش را نیز نخست در کتاب کوچکی با عنوان The traditional art music of Iran به زبان انگلیسی، از طریق انتشارات شورای عالی فرهنگ و هنر ایران، در 1973 به چاپ می رساند و 17 سال بعد، در 1990 دانشگاه کمبریج کتابی با عنوان Dastgah Concept in Persian Music را منتشر و در 2004 تجدید چاپ می کند. فرهت جز اینها، خودزندگی نامه ای با نام Present Past: Notes from the Life of a Persian/American Composer دارد که در 270 صفحه از طریق نشر Ibex Publishers در 2019 منتشر شده است.

وی در پیشگفتار کتاب دستگاه در موسیقی ایرانی، در سال 1380، درباره تعصب جامعه موسیقی داخل ایران نسبت به موسیقی ایرانی چنین می گوید: بر اینجانب پوشیده نیست که در ایران بعضی تعصب خاصی نسبت به موسیقی ملی دارند که در جای خود قابل ستایش است؛ ولی این تعصب می تواند بسته بودن فکر را در پی آورد و موجب شود هرگونه نظردهی در رابطه با این موسیقی که با باورهای مرسوم متفاوت باشد، مردود قلمداد شده و حتی با خشونت محکوم شود. به ویژه اگر این نظردهی از سوی کسی ارائه شود که کار اصلی اش اجرای موسیقی ایرانی نباشد، آن وقت نفی آن تقریباً جنبۀ دفاع از حیثیت ملی به خود می گیرد. از این رو باید فقط امیدوار باشم که خواننده محترم این کتاب را بدون پیش داوری بخواند و آنجایی که مطالب آن با عقاید متداول مغایرت دارد، به استدلالی آورده شده توجه نماید.

و ادامه می دهد: خواننده محترم باید بداند که مبانی نظری موسیقی، یا آنچه تئوری موسیقی می گوییم، یک علم دقیقه نیست. هیچ فرهنگ موسیقی در هیچ جای جهان با قرار و قانون و تئوری آغاز نگشته است. تئوری موسیقی اصولی است که یک محقق بتواند از راه بررسی عمقی از واقعیت صوتی موسیقی در آن بیابد و تدوین و کند و آن وقت بگوید این موسیقی، دربرگیرندۀ چنین نظم هاست یا چنان بی نظمی هایی نیز در آن یافت می شود

فرهت همچنین در بزرگداشتی که در سال 1397 در ایران برایش برگزار گشت، گفت: متأسفانه تاریخ موسیقی ما عموماً فاقد آهنگساز است. با اینکه ما نوازنده های خوبی داشته و داریم؛ اما باید قبول کنیم که ما همواره مجریان موسیقی بوده ایم.

هرمز فرهت ازجمله مدرسان مهم موسیقی ایرانی در آکادمی های خارج از ایران بود. او در کنار تدریس آهنگسازی، ارکستراسیون، کنترپوان و تاریخ موسیقی غربی در دانشگاه کالیفرنیا، درسی با عنوان مبانی تاریخی و نظری موسیقی ایرانی را تأسیس و در همان سال ها چند کنسرت موسیقی ایرانی را با همکاری دانشجویانش برگزار می کند. او 1968 به ایران بازمی شود و در سمت مدیر گروه موسیقی دانشگاه تهران، مشغول به فعالیت می شود.

چاپ نخست دو کتاب موسیقیِ سنّتی ایران (50 صفحه) و دستگاه در موسیقی ایرانی (272 صفحه) به ترتیب در سال های 1378 و 1380 از طریق دکتر مهدی پورمحمد، زبان شناس و پژوهشگر حوزۀ روانشناسیِ زبان، به فارسی ترجمه و از طریق انتشارات پارت به چاپ رسیدند. هر دو ترجمه با اجازه نویسنده و تأیید او منتشر شدند.